هنر سفالگری در چند دهه اخیر

همانطور که میدانید شغل سفالگری علاوه بر قدمتی که دارد گسترده ترین هنر تزئینی تشکیل شده از گل و حرارت است. اشیاء ساخته شده از سفال معمولاً مفید و گرانبها هستند. مانند ظروف برای نگهداری مایعات و حیوانات یا بشقاب ها یا کاسه هایی که می توان در آنها غذا سرو کرد. 

انواع، فرآیندها و تکنیک های هنر سفالگری

 خاک رس، ماده اولیه سفال، دو ویژگی متمایز دارد:

1. پلاستیکی است. (یعنی می توان آن را قالب بندی کرد و شکل تحمیل شده به آن را حفظ می کند)
2. در معرض دمای زیاد سخت می شود و سپس جسمی شکننده اما قبل از فرایند تحریر شکلی عملاً تخریب ناپذیر است که توسط هیچ یک از عوامل خوردگی فلزات یا مواد آلی از بین نروند. ماده ای که روی سفال قرار میگیرد همچنین از بدن رسی در برابر اثرات آب محافظت می کند. 

پخته شدن خاک رس در هنر سفالگری

اگر ظرف سفالی خشک شده با آب پر شود، در نهایت فرو می ریزد، اما اگر گرما به سفال نفوذ کند، تغییرات شیمیایی که در حدود 900 درجه فارنهایت (=500 درجه سانتیگراد) شروع شود، مانع از بازگشت آن به حالت انعطاف پذیر می شود. خاک رس یک ماده ضد حریق است و فقط در دمای حدود 2900 درجه فارنهایت (برابر با 1600 درجه سانتیگراد) پخته می شود. اگر با ماده ای مخلوط شود که در دمای پایین تر (حدود 2200 درجه فارنهایت یا 1200 درجه سانتی گراد) منجمد شود و مخلوط تحت حرارتی از این درجه قرار گیرد، خاک رس جسم را در حالتی نگه می دارد که انگار ماده منجمد می شود. این یک بدنه مات قوی به نام stoneware (استون وار) را تشکیل می دهد.

 هنگامی که فلدسپات یا سنگ صابون (استئاتیت) به خاک رس اضافه می شود و در معرض دمای 2000 تا 2650 درجه فارنهایت (1100 تا 1450 درجه سانتیگراد) قرار می گیرد، محصول نهایی به صورت نیمه شفاف دیده می شود که به آن پرسلن می گویند. در این بخش به ظروف سفالی می گویند که در انتها شیشه ای نشده و در نتیجه کمی ضعیف تر و درشت تر از مواد شیشه ای هستند. 

تفاوت میان ظروف سفالی، سنگی و چینی

خط مرزی بین دو دسته از مواد منجمد – ظروف سنگی و چینی – بسیار مبهم است. در دنیای غرب، چینی معمولاً به عنوان یک ماده نیمه شفاف تعریف می شود. – زمانی که در برابر نور نگه داشته شوند بیشتر چینی ها این خاصیت را دارند – و ظروف سنگی که شفاف نیستند نیز در دسته مواد نیمه شیشه ای قرار می گیرند. از طرف دیگر مردم چین هر ماده سرامیکی که با ضربه زدن صدای زنگ می دهد را ظروف چینی می گویند.

 هیچ یک از این تعاریف کاملاً درست نیستند. به عنوان مثال، برخی از گلدان های سنگی که نازک هستند در صورتی که در دمای بالا پخته شده باشند کمی شفاف می شوند. همچنین در مقابل برخی از ظروف چینی با گلدان های سنگین مات هستند. بنابراین، استفاده از اصطلاحات هنری غالبا یک موضوع شخصی است و هر کس نسبت به ترجیحی که دارد اشیاء را صدا میکند و باید به عنوان توصیفی برای شیء در نظر گرفته شود، نه اسم قطعی. 

تفاوت جنس و رنگ ظروف سفالی در هنر سفالگری

ظروف سفالی اولین نوع ظرف ساخته شده با تاریخچه ای حدود 9000 ساله است. این ظروف در قرن بیست و یکم، هم به طور گسترده استفاده می شود. 

رنگ بدنه سفالی از قرمز روشن تا قرمز تیره و از خاکستری تا مشکی متفاوت است. بدنه سفال را می توان با لغزش ، با لعاب شفاف یا با لعاب قلع مات نقاشی و یا تزیین کرد. ظروف سفالی با لعاب قلع معمولاً مایولیکا، فایانس یا دلفت گفته می شوند. 

لغزش: (برگرفته از خاک رس و آب با قوام کرمی که برای چسب و ریخته گری و همچنین برای تزئین نیز استفاده می شود)

ظروف کرم بدنه سفالی شفاف لعابدار به رنگ کرم دارند. اکثر ظروف سفالی تجاری تولید شده در نیمه دوم قرن بیستم در برابر گرما و سرما مقاوم بودند و بنابراین مردم در آن زمان می توانستند از آنها برای پخت و پز و انجماد و همچنین برای سرو استفاده کنند. 

ظروف سنگی در هنر سفالگری

سخت، نیمه شفاف و معمولا مات تمام این ویژگی ها برای ظرف سنگی است. رنگ بدنه به طور قابل توجهی متفاوت است. می تواند قرمز، قهوه ای، خاکستری، سفید یا سیاه باشد. 

ظروف سنگی سفید در چین (زمان سلسله شانگ) و اوایل 1400 سال قبل از میلاد ساخته شد. تاریخچه ظروف سنگی در کره، ظروف سنگی برای اولین بار در زمان سلسله سیلا (57 قبل از میلاد تا 935 پس از میلاد) ساخته شد. و همچنین در ژاپن، در طول قرن سیزدهم (دوره کاماکورا) این هنر ابداع شد. اولین تولید ظروف سنگی در اروپا در قرن شانزدهم آلمان بود. هنگامی که چای برای اولین بار از چین در قرن هفدهم به اروپا وارد شد. هر خانه فرد با یک گلدان سنگی قرمز ساخته شده در کوره های Yixing در استان جیانگ سو تزئین شده بود.

این ظروف در آلمان، هلند و انگلستان در طی سالیان طولانی کپی شده است. در پایان قرن هفدهم، سفالگران انگلیسی یک ظروف سنگی سفید با لعاب نمکی ساختند که توسط آنها به عنوان جایگزینی برای چینی در نظر گرفته شد. در قرن هجدهم، Josiah Wedgwood (جسیا ود وود) انگلیسی یک ظروف سنگی سیاه به نام بازالت و یک ظروف سنگی سفید (رنگی با اکسیدهای فلزی) به نام جاسپر ساخت. یک ظرف سنگی سفید ظریف، به نام چینی سنگ آهن، در اوایل قرن نوزدهم در انگلستان اختراع و معرفی شد. در قرن بیستم، ظروف سنگی بیشتر توسط هنرمندان سفالگر، مانند برنارد لیچ و پیروانش استفاده می شد. 

ظروف چینی

 اولیتگن بار ظروف چینی در زمان سلسله تانگ (618-907 پس از میلاد) در چین ساخته شد. اما طوری که مورخان می گویند حتی آشناترین نوع به ظروف چینی در غرب تا قبل از زمان سلسله یوان (1279-1368 میلادی) ساخته نشده بود. از کائولن (خشت چینی سفید) و پتونسه (سنگ فلدسپاتی که سنگ چین نیز نامیده می شود) ساخته می شد. پتونسه به صورت پودر در آمده و با خاک رس مخلوط می شود. در طول پخته شدن، که در دمای حدود 2650 درجه فارنهایت (1450 درجه سانتیگراد) انجام می شود، پتونتس خشک شده، در حالی که خاک رس نسوز باعث می شود که ظرف شکل خود را حفظ می کند. 

لازم به ذکر است در قرون وسطی، نمونه های مشابه ظروف چینی راه خود را به اروپا که بسیار مورد توجه قرار گرفتند پیدا کردند، عمدتا این توجت به دلیل شفافیت این ظروف بوده.

ظروف چینی در جهان

 سفالگران اروپایی تلاش های زیادی برای تقلید از این ظروف انجام دادند. از آنجایی که در آن زمان دانش زیادی از دانش شیمیایی و فیزیکی وجود نداشت که بتوان ظروف چینی را تجزیه و تحلیل و سپس سنتز کرد. آزمایش ها کاملاً بر اساس مقایسه کردن انجام می شد. تنها ماده ای که در آن زمان به صورت نیمه شفاف تولید شده شیشه بود و شاید قابل قبول باشد که شیشه ای که با اکسید قلع مات می شد (مثلاً Milch Glas آلمانی یا شیشه شیر) هم اکنون به عنوان جایگزینی برای چینی استفاده می شود. 

شکل دادن با وسایل مورد استفاده در هنر سفالگری و شرایط پخت آن با شیشه سازگار نبود و حتی غیر ممکن است. در نهایت مخلوطی از خاک رس و شیشه آسیاب شده آزمایش شد. ظروف چینی ساخته شده به روش گفته شده فقط به صورت سطحی شبیه چینی ها است و همیشه به آن چینی نرم یا مصنوعی می گویند. به نظر می رسد تاریخ و مکان تلاش برای ساخت این چینی نرم بحثی جالب است. اما برخی از سفال های خاورمیانه در قرن دوازدهم از مواد لعاب مخلوط با خاک رس ساخته شده و گاهاً نیمه شفاف هستند ( اسلامی: مصری). این آمار از عکس ها و  طراحی پستر ها در ایران و جهان که محتوای آن ها ظروف سفالی ارزش مند و تاریخی است، گرفته شده.

شکل دادن به خاک رس در هنر سفالگری

 تقریباً همین فرمول با معیار موفق تر در شهر فلورانس در حدود سال 1575 در کارگاه های تحت حمایت دوک فرانچسکو دی مدیچی به کار گرفته شد. طبق تاریخ هنر سفالگری تا اواسط قرن هفدهم، زمانی که کلود و فرانسوا رولاند، واردکنندگان پاریسی سفال هلندی، تولید چینی در فرانسه را به دست آوردند، و هیچ شرکت دیگری به اسن تولید ظروف چینی در آن زمان ثبت نشده است. حتی هم اکنون معلوم نیست که آنها موفق به ساختن آن شده اند یا نه. اما، مطمئناً در پایان قرن هفدهم، ظروف چینی به مقدار زیاد ساخته می شد، این بار توسط کارخانه ای در Saint-Cloud (سنت کلود) در نزدیکی پاریس. 

اولین طرح ها و مدل سازی ها به سفال توسط دست و با استفاده از انگشت و شست انجام می شد. روشی که هم اکنون نیر ژاپنی ها برای ساخت کاسه چای راکو از آن استفاده می کنند. برای ساختن ظروف مربعی یا مستطیلی از صفحات مسطح سفالی که به هم چسبیده بودند (با استفاده از لغزش سفالی به عنوان چسب) استفاده می شد. می توان بالا و پایین های دامن شکل را را به صورت استوانه ای درآورد و با همان وسایل پایه ای صاف داشت.

در گذشته طراحی سفال حلقه شده یک پیشرفت بزرگ بود. رول های بلند خاک رس به صورت دایره ای، لایه به لایه، تا زمانی که شکل تقریبا حلقه ای به دست آید، انجام می شد. سپس دیواره های ظرف با تراشیدن و صاف کردن به پایان رسید. برخی از گلدان هایی که در آن زمان توسط هنرمندان سفالگر درست شدند بسیار خوب به این روش ساخته می شد. 

چرخ سفالگری

همچنین نمی توان گفت که چرخ سفالگری که ابزاری سخت است و شاگردان سفالگری مدت طولانی را صرف یادگیری کار کردن با این وسیله می کنند از کی اختراع شده. پیشرفت چرخ سفالگری آهسته یا با دست چرخان به عنوان مکملی برای تولید سفال در نهایت منجر به معرفی چرخ با فشار پا شد که با پا می چرخید و ابزار اصلی سفالگر شد. سفالگر خاک رس را روی سینی که به سرعت در حال چرخش است می گذارند و با دستکاری با دو دست به خاک خود را شکل می دهد. این یک اثر زیبا و قابل توجه از مهارت دستی است که منجر به دقت و تقارن بسیار بیشتر در فرم می شود.

شاید ماهرترین سفالگرها چینی ها بوده اند. نمونه های عالی از زیبایی هنر سفالگری در گلدان های دوتایی ساخته شده به دست چینی ها دیده می شود. در قرن 18 چرخ دیگر لزوماً توسط پای سفالگر نمی چرخید. بلکه توسط پسران کوچک کارگر می چرخید و از قرن 19 نیروی محرکه آن مکانیکی بوده و نیازی به حرکت بدنی نبود. برق در قرن بیستم رایج بود، اما بسیاری از صنعتگران این حرفه همچنان استفاده از چرخ سفالگری با محرک پا را ترجیح می دادند. 

نتیجه گیری

ظروف سفالی، ظروف سنگی و چینی همگی به صورت بدون لعاب و یا لعاب دار پیدا می شوند. سفال های سفالی اولیه، همانطور که در بالا توضیح داده شد، بدون لعاب و در نتیجه کمی ضعیف بودند. از ظروف سنگی بدون لعاب، بهترین آنها قوری های سلسله مینگ چینی و ظروف تزئینی است. همچنین باید گفت ظروف چینی بدون لعاب باید کامل و بی نقص باشند، چرا که عیوب ظرف را دیگر نمی توان با لعاب پنهان کرد.